Văn hoà trà đạo Nhật Bản: những nét độc đáo cần được lưu giữ

Người châu Á nói chung và người Nhật Bản nói riêng rất thích uống trà. Theo văn hóa của mỗi dân tộc, cách thưởng thức trà cũng sẽ khác nhau. Người Việt thưởng trà theo cách của người Việt. Người Nhật thích uống trà theo cách của người Nhật. Đó là văn hóa, là bản sắc dân tộc của mỗi quốc gia. Nhật Bản là đất nước có nền văn hóa lâu đời, mang nhiều nét đặc trưng như văn hóa trà đạo. Trà đạo không phải chỉ là uống trà mà còn cực kì tỉ mỉ trong từng khâu pha chế hay lựa chọn nguyên liệu pha trà. Vì vậy, văn hóa trà đạo Nhật Bản là một nghệ thuật tinh tế. Hãy cùng spk tìm hiểu và khám phá nét nghệ thuật của văn hoá trà đạo của người Nhật nhé!

Lịch sử của nghệ thuật trà đạo Nhật Bản

Xứ sở mặt trời mọc với nền văn hóa lâu đời đã mang đến thế giới một nét nghệ thuật truyền thống đặc sắc – nghệ thuật thưởng thức trà đạo. Từ khoảng cuối thế kỉ 12, nghệ thuật trà đạo bắt đầu thật sự phát triển.Nó gắn bó với đời sống của người Nhật cũng như văn hóa Nhật Bản.

Theo truyền thuyết, có vị cao tăng người Nhật là sư Eisai (1141-1215); ngài sang Trung Hoa để tham vấn học đạo. Khi trở về nước, ngài mang theo một số hạt trà về trồng trong sân chùa. Sau này chính Eisai đã sáng tác ra cuốn “Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký”. Với nội dung ghi lại mọi chuyện liên quan tới thú uống trà.

Trà đạo không chỉ là phép tắc uống trà, mà còn là một phương tiện hữu hiệu nhằm làm trong sạch tâm hồn bằng cách hòa mình với thiên nhiên, từ đó tu tâm dưỡng tính để đạt giác ngộ. Bốn nguyên tắc cơ bản của Trà đạo bao gồm Hòa – Kính – Thanh – Tịch.

Trà đạo Nhật Bản không chỉ đơn giản là phép tắc uống trà

Hòa có nghĩa hài hòa, hòa hợp. Đó là sự hài hòa giữa trà nhân với trà thất, sự hòa hợp giữa các trà nhân với nhau, sự hài hòa giữa trà nhân với các dụng cụ pha trà.

Kính là lòng kính trọng, sự tôn kính của trà nhân với mọi sự vật và con người, là sự tri ân cuộc sống. Lòng kính trọng được nảy sinh khi tinh thần của trà nhân vươn tới sự hài hòa hoàn toàn.

Thanh là khi lòng tôn kính với vạn vật đạt tới sự không phân biệt thì tấm lòng trở nên thanh thản, yên tĩnh.

Tịch là khi lòng thanh thản, yên tĩnh hoàn toàn thì toàn bộ thế giới trở nên tịch lặng. Dù sống giữa muôn người cũng như sống giữa nơi am thất vắng vẻ tịch liêu. Lúc đó, thế giới với con người không còn là hai, mà cả hai đều vắng bặt.

Nghệ thuật pha trà

Việc thưởng thức trà đạo được ví như con đường. Nếu đi hết con đường đó sẽ đến nơi có “trà đạo vừa ngon vừa không ngon”. “Con đường” ấy cần phải đảm bảo các yêu cầu về những yếu tố sau: nước pha trà, làm ấm dụng cụ, pha trà, rót trà rồi uống trà.

Nước pha trà

Nước pha trà là quy chuẩn đầu tiên được đề cập đến trong trà đạo Nhật Bản. Tuyệt đối không được dùng nước đang sôi để pha trà tất cả các loại trà Nhật Bản, trà xanh hay trà bột dùng trong lễ dâng trà. Nước pha trà luôn phải được giữ trong một bình thủy hay được nấu trong một ấm kim khí không đậy nắp được đun trên bồn than rất yếu để giữ nước luôn ở khoảng 80 – 90 độ C.

Dụng cụ dùng để pha

Giai đoạn pha trà cần phải làm ấm các dụng cụ. Ấm pha trà và tách uống trà được tráng bằng nước sôi trong bình thủy; sau đó dùng khăn lau khô trước khi sử dụng.

Ngay việc cho trà vào ấm pha trà cũng không thể tùy tiện mà phụ thuộc vào từng loại trà khác nhau. Với loại trà ngon cỡ trung bình, người ta thường tính cho một người khách khoảng một muỗng cà phê trà xanh. Nếu dưới 3 người khách thì lượng trà sẽ được cho nhiều hơn một chút để tránh quá nhạt.

Công đoạn pha trà đối với loại trà xanh cỡ trung bình

Lần một

Trà được pha với nước nóng ở khoảng 60 độ C rồi ngâm trà khoảng 2 phút trước khi rót cho khách. Nước sôi từ bình thủy được rót ra một bình trà khác (hay chén tống) để giảm nhiệt độ trước khi rót vào bình pha trà. Nước pha trà lần đầu luôn được coi là đậm đà nhất, mùi vị trà thấm vào vị giác nhiều nhất.

Lần hai

Trà được pha với nước nóng khoảng 80 độ C trong khoảng 30-40 giây. Nước được rót vào ấm pha trà rồi lắc nhẹ ấm và rót ra tách cho khách. Nước cũng được rót qua bình trung gian nhưng nhanh hơn để có nhiệt độ như mong muốn. Đối với những người pha trà quen thuộc, họ có thể điều chỉnh nhiệt độ từ bình thủy rót vào bình pha trà bằng các thủ thuật như rót nước thật chậm, để cao vòi nước trên bình pha trà… Nước trà thứ hai tuy đã mất đi chút ít vị trà nhưng vẫn dậy hương trà thơm ngon tạo nên nét độc đáo của trà xanh Nhật Bản.

Lần ba

Nước pha ở nhiệt độ khoảng 90 độ C, cũng khoảng 30- 40 giây. Sau khi qua các giai đoạn rót vào bình thủy, từ bình thủy rót vào ấm pha trà, nước chỉ còn ở nhiệt độ khoảng 90 độ C. Đây là nhiệt độ thích hợp để rót trực tiếp từ bình thủy vào ấm trà.

Những lưu ý trong việc pha trà

Đối với những loại trà ngon đặc biệt, người ta có thể pha trà lần thứ 4 hay lần thứ 5 (cách thức pha như lần thứ 3) mà nước trà vẫn xanh và còn mùi vị. Nhưng đối với những loại trà xanh hạ phẩm, việc pha trà hơi khác một chút.  Lần thứ nhất, nhiệt độ của nước phải ở khoảng 70- 80 độ C và ngâm trà trong 2 phút. Lần thứ hai, nước pha ở nhiệt độ khoảng 90 độ C, ngâm trà khoảng 1-2 phút. Không có lần thứ 3 vì trà đã không còn mùi vị nữa.

Khi pha trà còn cần phải chú ý đến lượng nước pha trà sao cho vừa đủ để mỗi lần rót trà cho khách phải hết trọn vẹn nước trong bình pha trà. Nếu còn sót lại sẽ làm giảm chất lượng của lần uống trà kế tiếp vì sai nhiệt độ và làm mất màu xanh của trà.

Nghệ thuật rót trà

Trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản, điều “cấm kị” khi rót trà là rót cho khách một lần đầy tách rồi rót tiếp cho người kế tiếp. Bởi điều này sẽ dẫn tới sự khác biệt về độ đậm nhạt của nước trà trong mỗi tách cũng như không đều về lượng trà trong mỗi tách. Do đó, tất cả các tách của khách đều được đặt trong khay trà rồi rót theo thứ tự 1, 2, 3, 4… Rót lần đầu khoảng 30ml (cho mỗi tách, cỡ lớn 70 ml); sau đó rót lần thứ hai với thứ tự ngược lại 4, 3, 2,1 mỗi lần khoảng 20ml (sao cho mỗi tách có tổng cộng 50ml nước trà). Nếu còn dư chút ít trong bình, nên phân đều cho các tách. Sau đó mới đưa mời khách.

Nghệ thuật thưởng thức trà

Trước khi thưởng thức trà: Không đeo trang sức kim loại và đồng hồ; phụ nữ không nên mặc váy ngắn, đàn ông nên đi tất trắng; Không nên xịt nước hoa đậm đặc dẫn đến mùi quá nồng dẫn đến mất lịch sự khi thưởng trà.

Trong lúc uống trà: Xoay bát trà theo kim đồng hồ, lòng bàn tay trái đặt dưới đáy bắt; tay phải vuốt ve bát trà và đồ uống. Khi uống bạn phải tập trung vào bát trà thay vì nhìn xung quanh. Sau khi uống, xoay mặt trước của bát trà ngược kim đồng hồ về hướng của nghệ nhân pha trà. Làm như vậy thì bạn mới có thể nói chuyện với người nghệ nhân đó.

Sau khi thưởng trà: Nếu bạn uống trà loãng, sau khi uống hết phải lau cạnh bát khi đã uống xong. Nếu đó là trà mạnh, bạn không cần phải uống tất cả. Khi lau chỉ sử dụng ngón tay cái và ngón trỏ.

Người Nhật thường ăn kèm một vài loại bánh ngọt khi thưởng trà. Như vậy có thể gia tăng hương vị của trà. Loại bánh được sử dụng để ăn kèm với trà đạo Nhật Bản nhiều nhất là wagashi. Vị ngọt thanh của wagashi hòa quyện cùng vị đắng của trà xanh tạo nên một hương vị khó tả. Nó nhẹ nhàng, lâng lâng khó có thể kiếm được ở bất kỳ món ẩm thực nào. Một lưu ý nữa là phải ăn hết bánh trong miệng rồi mới uống trà. Không nên vừa ăn vừa uống. Vì như vậy sẽ không cảm nhận hết được hương vị độc đáo khi thưởng thức.

Văn hoá trà đạo Nhật Bản chính là một nghệ thuật

Ở Nhật Bản cổ đại, uống trà cũng được coi là một thú vui tương tự như uống rượu. Ngày nay, nó đã trở thành một nền văn hoá hơn 400 năm tuổi.  Không ngoa khi nói rằng trà đạo là một nghệ thuật toàn diện của văn hóa Nhật Bản. Ngoài nghi thức độc đáo về cách pha trà và thưởng trà, bộ trà và phòng trà cũng được bày trí cẩn thận. Trong phòng sẽ có những bức tranh và thư pháp toát lên vẻ thanh lịch. Một số bộ trà khá đắt tiền do lịch sử lâu đời hoặc do nó là thiết kế của các nghệ nhân bậc thầy.

Cầu kỳ mà độc đáo, từ lâu nghệ thuật trà đạo đã trở thành nét văn hóa đặc trưng của người Nhật. Con người hòa mình vào không gian dìu dịu hương thơm của trà. Nó khiến cho tâm hồn trở nên thư thái; khác hẳn với cuộc sống xung quanh vốn ồn ào, tấp nập, đầy bon chen.

Sau khi đọc những điều thú vị trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản bạn cảm thấy thế nào? Quả thực, nghệ thuật trà đạo là sự kết tinh của cả một nền văn hóa truyền thống đặc sắc. Nó khiến chúng ta phải thán phục vì sự nhẹ nhàng mà sâu sắc của con người cũng như đất nước Nhật Bản.

Nguồn: kosei.vn